Het verwende kind syndroom
Jongens en meisjes verwaarloosd door verwenning
Waarom verwennen ouders? Welke negatieve gevolgen heeft problematischeverwenning?
Wat zijn de gevolgen in het onderwijs? Hoe keer je het tij? Problematisch verwende kinderen krijgen te veel,
te snel en te lang. Ze krijgen materiële zaken of doen ervaringen op die niet bij hun leeftijd, hun interesses
en hun talenten passen. Bij problematische verwenning is er sprake van grenzeloosheid en toegeeflijkheid
van de kant van de ouders, waardoor de gezonde ontwikkeling van het kind in gevaar komt.
Wat niet iedereen zich realiseert, is dat problematische verwenning een vorm van verwaarlozing is.
Kinderen die hieraan blootgesteld worden, vallen onder andere op door hun lage frustratietolerantie en hun
koppige en soms oppositionele en manipulerende gedrag. Vaak raken ze in een sociaal isolement en is er sprake van schoolverzuim. De gevolgen blijven ook op volwassen leeftijd merkbaar. In mijn boek ‘Gedrag is meer dan je ziet’ (Pica 2010) stipte ik kort het probleem verwenning aan. Ik kreeg daarop van verschillende, orthopedagogen en schoolpsychologen de reactie dat wat ik beschreef onder de noemer ‘problematische verwenning’ in de praktijk regelmatig gezien werd als oppositioneel opstandig gedrag. Dat is overigens niet zo vreemd, want zeker 5 van
de 8 criteria die bij ODD genoemd worden, zijn ook van toepassing bij problematische verwenning. De Canadese psychologe Dr. Maggie Mamen waarschuwt in haar boek ‘The Pampered Child Syndrome’ (2004) voor het risico van misdiagnose (angst, depressie, adhd en odd) wanneer het verwaarlozende effect van verwenning niet goed wordt onderkend.
Al pratend met leerkrachten en ambulant begeleiders over verwende leerlingen en hun ouders, bleek dat nogal wat mensen in het onderwijs het moeilijk vinden het thema verwenning aan de orde te stellen. Reden temeer om eens uitvoeriger aandacht te schenken aan dit thema. Bruce McIntosh constateerde in een artikel in Pediactrics (1989)
al het volgende: ‘Het verwende kind syndroom wordt gekarakteriseerd door een extreme mate van op zichzelf gericht zijn van het kind en veel te jong gedrag. Dit is het resultaat van het feit dat ouders geen leeftijdsadequate eisen stellen. Verwende kinderen houden weinig rekening met anderen, gaan hun eigen gang, doen dingen
op hún manier. Ze hebben moeite met uitstel van beloning en hebben de neiging hun frustraties af te reageren
met woedeaanvallen. Hun gedrag is berekenend, dwars en manipulatief. Ze zijn moeilijk tevreden te stellen en hun tevredenheid duurt niet lang. Ze zijn niet plezierig in de omgang, ook niet voor degenen die van hen houden.
Men krijgt vaak de indruk dat ze ook niet gelukkig met zichzelf zijn.’
Internationaal probleem
Problematische verwenning blijkt een internationaal probleem te zijn! Ten gevolge van de 1 kind politiek in China, spreekt men daar van ‘het kleine keizer-syndroom’ en van het ‘4-2-1 syndroom’ (4 grootouders, 2 ouders, 1 kind).
In Vlaanderen verscheen al in 1998 een reeks artikelen in het blad Caleidoscoop, met verwenning als thema.
Daarin wordt de term ‘Tefaljongeren’ geïntroduceerd. (jongeren die alles van zich af laten glijden). In Duitsland schreef de kinder- en jeugdpsychiater Michael Winterhoff onlangs twee bestsellers met het thema ‘het kind als tiran’. In de Verenigde Staten doen Clarke, Dawson & Bredehoft sinds 1998 onderzoek naar problematische verwenning en de gevolgen daarvan in de volwassenheid.
Soorten verwenning
Bij problematische verwenning wordt vaak een onderscheidt gemaakt in: Materiële verwenning: in feite speelt daar de vraag: Hoeveel is genoeg? Kinderen worden bedolven onder speelgoed, kleding, mogen deelnemen aan geldverslindende activiteiten en krijgen buitenproportioneel veel zakgeld. Pedagogische verwenning: uit onmacht of onkundigheid grijpen ouders bij ongewenst gedrag niet of te laat in, praten gedragingen van hun kind goed, vergoelijken uitspattingen of geven de schuld aan anderen. Het opvoeden wordt vaak bepaald door impulsiviteit, humeur, stemming of willekeur van de ouder.
Affectieve verwenning: er is sprake van een overdaad aan liefde, positieve aandacht en affectie, óók, of misschien juist, op momenten dat er door ouders corrigerend zou moeten worden opgetreden. Er is sprake van het goedpraten van de negatieve gedragingen van het kind. Ouders laten meer ‘maatjesgedrag’ zien, er is dan geen sprake van een ouder-kind relatie.
Er zijn tal van redenen aan te voeren ter verklaring van het problematisch verwennende gedrag van ouders, daarbij kan onder andere gedacht worden aan: schuldgevoelens van ouders; oorzaken die liggen in de eigen opvoeding van ouders; concurrentie tussen ouders; toegeeflijkheid door gebrek aan tijd; verafgoding van het kind; lange afwezigheid van huis van een van de ouders door werk, detentie of een ziekenhuisopname.
Gevolgen van van problematische verwenning
Wanneer kinderen niet gehouden worden aan hun ontwikkelingstaken door verwengedrag kan dat op den duur schadelijk zijn voor de morele en de egoontwikkeling van het kind. Verwende kinderen laten vaker een negatief zelfbeeld en een geringe zelfwaardering zien. Uit onderzoek van Bredehoft (1998-2008) blijkt dat volwassenen die in hun jeugd te maken hadden met problematische verwenning, kampen met een gemis aan communicatieinterpersoonlijke- en relatievaardigheden. Ook hebben ze problemen met verantwoordelijkheidsgevoel, tijdmanagement en besluitvaardigheid. Het is onvermijdelijk, bij problematische verwenning gaat het niet alleen over de ontwikkelingstaken van kinderen en jeugdigen, maar zeker ook over de opvoedtaken van de ouders! Bredehoft e.a. (2007) concluderen dat ouders die problematisch verwenning neigen naar een autoritaire- of permissieve opvoedstijl.
Ouderlijk gedrag
Veel van deze ouders gaan er van uit dat succes maakbaar is. ‘Het zijn die ouders die alles uit de kast trekken om het succes van kind te waarborgen. In de praktijk houdt dit in: lid zijn van verschillende sportclubs, het kind op jonge leeftijd meertalig onderwijs aanbieden, het kind op jonge leeftijd meenemen naar de bibliotheek, musea, tentoonstellingen. De keuze van vakantiebestemmingen wordt aangepast aan de geplande ‘succes-route’.
De schoolresultaten worden voortdurend tegen het licht gehouden, bij twijfel wordt er direct een afspraak gemaakt met de leerkracht. Vervolgens wordt er huiswerkbegeleiding of bijles ingehuurd. Als dat niet werkt wordt het kind aangemeld voor een particulier onderwijsinstituut. Eruit halen wat erin zit! Maar wat als er niet zoveel in zit?
En wat als er niet uit komt wat erin zou moeten zitten? Als succes maakbaar is, hoe wordt er dan tegen mislukkingen aangekeken? Hoe gaan ouders om met hun eigen ‘falen’ en dat van hun kind? Problematisch verwennende ouders blijven in de al dan niet reële potentie van hun kind geloven en zullen anderen (leeftijdsgenoten, medeleerlingen,
de leerkrachten of het onderwijssysteem) de schuld geven wanneer er sprake is van tegenvallende resultaten of falen’. (De Jong, 2011)
In ‘Het verwende kind-syndroom’ besteed ik in deel twee aandacht aan: de ouder als mentor; reageren op verwend gedrag; disciplinering en de isolatie en infantilisering van kinderen. Voor de leerkrachten en andere profesionals komen in deel drie aan de orde: een verwend kind in de klas, onderkenning, communiatie met ouders en ‘het gesprek’.